Codependentie is een psychologisch concept dat verwijst naar een ongezonde en disfunctionele relatie tussen mensen, waarbij één persoon (de codependent) sterk afhankelijk is van de andere persoon (de zogenaamde “afhankelijke” of “verslaafde” persoon) voor zijn of haar eigen gevoel van eigenwaarde en welzijn. Codependentie komt vaak voor bij mensen die in relaties zijn met personen met verslavingen, maar het kan ook voorkomen in andere vormen van ongezonde relaties.
Oorzaken codependentie
Codependency, of medeafhankelijkheid, kan verschillende oorzaken hebben. Het ontstaat meestal als gevolg van een combinatie van factoren, waaronder:
- Gezinsachtergrond: Codependency kan vaak voortkomen uit problematische gezinsdynamieken. Als een persoon opgroeit in een omgeving waarin er weinig aandacht is voor individuele behoeften, gevoelens of grenzen, kan dit bijdragen aan het ontwikkelen van codependent gedrag.
- Traumatische ervaringen: Ernstige trauma’s, zoals emotioneel, fysiek of seksueel misbruik, kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van codependent gedrag. Het kan leiden tot gevoelens van machteloosheid, lage eigenwaarde en de noodzaak om anderen te behagen als een manier om met de pijn om te gaan.
- Verslaving: Codependency komt vaak voor bij mensen die in nauwe relatie staan tot iemand met een verslaving. De focus op het helpen en redden van de persoon met de verslaving kan codependent gedrag versterken.
- Persoonlijkheidskenmerken: Bepaalde persoonlijkheidskenmerken kunnen het risico op codependency vergroten. Bijvoorbeeld, mensen met een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen of een sterke behoefte aan goedkeuring van anderen kunnen vatbaarder zijn voor codependent gedrag.
- Culturele en maatschappelijke invloeden: Sociale en culturele factoren kunnen ook bijdragen aan codependency. Bijvoorbeeld, culturen die nadruk leggen op het opofferen van eigen behoeften ten gunste van anderen, of waarin emotionele afhankelijkheid wordt aangemoedigd, kunnen de ontwikkeling van codependent gedrag bevorderen.
Het is belangrijk op te merken dat deze factoren niet allemaal aanwezig hoeven te zijn voor codependency om te ontstaan. Iedere persoon en situatie is uniek, en de oorzaken van codependency kunnen variëren. Het begrijpen van de oorzaken kan echter helpen bij het identificeren en aanpakken van codependent gedrag.
Kenmerken codependentie
Enkele kenmerken van codependentie zijn onder andere:
Overmatige zorgzaamheid (perfectionisme)
De codependente persoon richt zich buitensporig op de behoeften en wensen van de ander, vaak ten koste van zijn of haar eigen behoeften en welzijn. Doordat je de perfecte partner, vriend(in), ouder of werknemer, accepteer je geen fouten, omdat het gevoel van eigenwaarde dan een knauw krijgt.
Controle en reddingsgedrag
De codependente persoon probeert de ander te controleren en te redden van negatieve consequenties van zijn of haar gedrag, zoals het opruimen van de puinhoop veroorzaakt door de verslaving van de andere persoon.
Laag zelfbeeld
De codependente persoon heeft vaak een laag zelfbeeld en baseert zijn of haar gevoel van eigenwaarde op de goedkeuring en waardering van de ander. Doordat je je minderwaardig voelt, ga je pleasen zodat je je geliefd en geaccepteerd voelt.
Angst voor afwijzing
De codependente persoon is vaak angstig voor afwijzing en vermijdt conflicten, zelfs als dit betekent dat hij of zij zijn eigen behoeften negeert.
Problemen met grenzen stellen
Codependente personen hebben vaak moeite met het stellen van grenzen en het assertief opkomen voor zichzelf. Ze vinden het spannend om ‘nee’ te zeggen, omdat ze de ander niet teleur willen stellen. Echter zorgt dit ervoor dat er steeds minder ruimte voor zichzelf komt. Samengevat: omdat je bang bent de ander te verliezen, verlies je uiteindelijk jezelf.
Moeite met voelen
Je beleeft lichamelijke sensaties minder bewust. Hierbij moet je denken aan een brok in je keel of spanning in je lichaam. Echter als je ze toch voelt, dan heb je jezelf geleerd om ze te negeren. Als je lichaam een rode vlag opsteekt dat het niet goed gaat, dan zal je hier niets mee doen, waardoor je over je eigen grenzen gaat.
Slechte zelfzorg
Iedereen heeft eigen behoeftes en wensen. Als je last van codependentie hebt, doe je hier niets mee. De verantwoordelijkheid om gelukkig te zijn leg je bij een ander, waardoor je afhankelijk bent van zijn of haar erkenning.
Negatieve controle uitoefenen of toelaten
Je gedraagt je dusdanig, dat je bepalen kan wat anderen over je denken of voelen. In plaats van open en eerlijk te zijn, communiceer je indirect: door de ander te zeggen en laten voelen wat die wilt hoop je liefde en waardering te krijgen.
Daarnaast laat je het toe dat je partner teveel invloed op je uitoefend. Je wilt de ideale partner zijn en vervormd je dusdanig om de ander een plezier te doen.
Niet transparant
Je kan niet normaal open over je behoeftes communiceren. Als je behoefte hebt aan een arm om je heen, dan zal je niet hierom vragen, maar boos worden of wegkwijnen.
Wrok en wraakgevoelens
Als je van je partner niet de waardering krijgt waar je behoefte aan hebt, wordt je boos. De woede die je voelt zal naar binnen slaan en zal verder gaan broeien en woekeren. Op een gegeven moment zal de bom barsten en komt alles eruit.
Vermijding
Je zult de werkelijkheid gaan vermijden door je op werk te storten of een intense relatie aangaat.
Uit de weg gaan van intimiteit
Je hebt geen connectie met jezelf en daardoor kun je ook geen echte connectie met anderen aangaan.
Genezen van codependentie
Codependentie is een complex probleem en het kan leiden tot een ongezonde dynamiek en negatieve gevolgen voor beide betrokkenen. Als je ervan geneest, dan betekent dit niet dat je niemand meer mag helpen. Je deelt je leven zo in dat je eigen behoeftes even belangrijk zijn dan die van anderen. Daarnaast dat je ook onbeschaamd achter deze behoeftes staat. Je hoeft niet iedereen overal een verklaring voor te geven.
Ondaks dat het niet gemakkelijk is ervan te genezen, is herstel met de juiste aanpak en toewijding wel degelijk mogelijk.
Hier zijn enkele stappen die kunnen helpen bij het genezen van codependency:
- Erkenning en bewustwording: Het eerste belangrijke stadium is het erkennen en bewust worden van codependency in jezelf. Dit betekent het erkennen van destructieve patronen, ongezonde relaties en het besef dat jouw eigen gedrag bijdraagt aan codependentie.
- Zelfzorg en grenzen stellen: Het is essentieel om voor jezelf te zorgen en je eigen behoeften en grenzen te leren kennen en respecteren. Oefen zelfzorgactiviteiten die jouw welzijn bevorderen en leer assertief te zijn bij het stellen van grenzen.
- Therapie en counseling: Zoek professionele hulp bij een therapeut of counselor die ervaring heeft met codependency. Individuele therapie kan je helpen om dieper in te gaan op de onderliggende oorzaken en patronen van codependency. Therapie kan ook helpen bij het ontwikkelen van gezondere copingmechanismen en relationele vaardigheden.
- Ondersteuningsgroepen: Sluit je aan bij een ondersteuningsgroep specifiek gericht op codependency, zoals Codependents Anonymous (CoDA) of andere vergelijkbare groepen. Hier kun je ervaringen delen, steun krijgen van anderen die soortgelijke uitdagingen doormaken, en leren van elkaars hersteltrajecten.
- Zelfreflectie en persoonlijke groei: Neem de tijd om jezelf beter te leren kennen en te begrijpen. Identificeer onderliggende overtuigingen, gedragingen en patronen die hebben bijgedragen aan codependency en werk aan het veranderen van die patronen. Zelfreflectie, journaling en mindfulness kunnen nuttige tools zijn in dit proces.
- Loslaten van controle: Codependent gedrag is vaak gericht op het proberen te controleren van anderen en externe omstandigheden. Leer los te laten en de verantwoordelijkheid voor het gedrag en de keuzes van anderen bij hen te laten. Focus in plaats daarvan op jezelf en je eigen groei.
- Geduld en tijd: Het genezen van codependency is een proces dat tijd, geduld en consistentie vereist. Verwacht niet dat alles van de ene op de andere dag verandert. Wees vriendelijk en geduldig voor jezelf terwijl je aan herstel werkt.
Onthoud dat iedereen uniek is en dat het herstelproces individueel kan verschillen. Het is belangrijk om professionele hulp te zoeken en een ondersteunend netwerk van mensen om je heen te hebben tijdens dit genezingsproces.
Het is belangrijk om professionele hulp te zoeken als je jezelf of iemand anders herkent in deze dynamiek. Therapie, counseling en steungroepen kunnen nuttige hulpmiddelen zijn bij het begrijpen en aanpakken van codependentie en het ontwikkelen van gezondere relaties en zelfzorgvaardigheden.