Ga naar de inhoud

Lymfoedeem

De abnormale ophoping van vocht begint vaak sluipend. Wees alert als een arm of been zwaar en vermoeid aanvoelt en er tintelingen zijn.

Wees alert op wondjes

Bij lymfoedeem kan een kleine Wond al grote problemen geven. Doordat je lichaam dan extra weefselvocht aanmaakt, moet het toch al slecht functionerende lymfesysteem nog harder werken. Dit kan het lymfoedeem verergeren. Probeer wondjes daarom zo veel mogelijk te voorkomen:

  • Loop niet op blote voeten.
  • Draag handschoenen bij het tuinieren en bij vuil huishoudelijk werk.
  • Krab insectenbeten niet open.
  • Behandel een schimmelinfectie aan de voeten zo snel mogelijk.
  • Ontsmet een wond direct en doe er een pleister op.

Soorten oedeem

  • Lymfoedeem is een vochtophoping door een probleem met het lymfestelsel. Weefselvocht wordt onvoldoende afgevoerd en veroorzaakteenzwelling. Het kan aangeboren zijn of later ontstaan.
  • Bij lipoedeem ontstaat er een zwelling door abnormaal vet aan benen, billen en/
    of armen. De oorzaak van dit vet is grotendeels onbekend. Het vet is vaak pijnlijk
    en wordt niet of nauwelijks minder bij gewichtsafname door sporten of diëten. Lipoedeem komt vrijwel alleen bij vrouwen voor.
  • Veneus oedeem ontstaat meestal door slecht functioneren van de bloedvaten, waardoor bloed en weefselvocht onvoldoende worden afgevoerd. De benen worden zwaar en rusteloos en zwellen op. In tegenstelling tot lymfoedeem treft het meestal beide benen tegelijk.

Lympfoedeem en vaccinatie

Lymfoedeem leidt meestal niet tot problemen met het immuunsysteem. Alleen in het aangedane gebied werken de immuuncellen niet goed. Als je lymfoedeem hebt, is het dus veilig om een vaccinatie te krijgen. Wel is het bij lymfoedeem aan een arm aan te raden om de injecties in de gezonde arm te laten geven. Bij zwelling van beide armen wordt geadviseerd de injecties in een dij of bil te laten geven. Lymfoedeem is een chronische
aandoening die sluipend beqint en vaak verergert. Een gezonde leefstijl, goede behandeling en begeleiding helpen ermee om te gaan.

We hebben allemaal weleens last van opgezette benen en een zwaar, vermoeid gevoel na een dag (veel) staan of lopen. Door de benen even omhoog te leggen neemt het vermoeide gevoel af en krijgen ze hun normale omvang terug. Dit is onder andere te danken aan een goed werkend lymfestelsel, dat overtollig vocht uit de weefsels afvoert.
Het lymfestelsel is naast het bloedvatenstelsel het tweede vaatstelsel in ons lichaam. De bloedvaten vervoeren bloed van en naar de organen, het lymfestelsel is verantwoordelijk voor het afvoeren van weefselvocht. ‘Het lymfestelsel is minder bekend dan het bloedvatenstelsel, maar minstens zo belangrijk. Als het lymfestelsel niet goed werkt en de afvoer verstoord is, kan er een vochtophoping ontstaan. We noemen dit lymfoedeem. Een heel vervelende, chronische aandoening die de rest van je leven kan beïnvloeden.

Symptomen Lympfoedeem

Er zijn twee vormen lymfoedeem. Bij een aangeboren afwijking van het lymfestelsel is er sprake van primair lymfoedeem. Dit kan zich openbaren op jonge leeftijd, maar vaak ontwikkelt het zich tussen de puberteit en het 35e levensjaar. Normaal gesproken gebruiken we maar 20% van de capaciteit van het lymfesysteem. Er is dus veel capaciteit over. Die wordt gebruikt bij letsel of een zware activiteit, bijvoorbeeld inspannend sporten. In deze situaties wordt extra veel vocht uit het weefsel gehaald, wat door die overige 80% capaciteit wordt opgevangen. Bij primair lymfoedeem werkt het lymfestelsel vanaf de geboorte minder goed, maar dit wordt pas duidelijk als die extra capaciteit nodig is.

Zwaartekracht

Is het lymfestelsel beschadigd door een oorzaak van buitenaf, dan is er sprake van verworven of secundair lymfoedeem. De oorzaak kan een infectie of weefselschade zijn, maar vaker is secundair lymfoedeem het gevolg van een behandeling bij kanker. Bijvoorbeeld een operatie waarbij de lymfeklieren zijn verwijderd of door bestraling zijn aangetast. ‘Hierdoor raakt de lymfeafvoer verstoord, waardoor het stelsel de hoeveelheid weefselvocht niet meer aankan. Het is niet te voorspellen of en wanneer secundair lymfoedeem ontstaat. Dit kan direct na een behandeling zijn, maar het kan ook jaren later de kop opsteken. Het risico op lymfoedeem is mede afhankelijk van de ingreep. Zo speelt het aantal weggehaalde lymfeklieren een belangrijke rol, net als de plek waar ze zijn verwijderd. De kans op lymfoedeem is bijvoorbeeld groter als lymfeklieren uit de lies zijn
verwijderd dan wanneer ze uit de oksel zijn weggehaald. De benen hebben met zwaartekracht te maken. Bovendien is daar geen alternatieve route voor de afvoer van lymfe, het moet altijd via de lies. Het weefselvocht van de arm heeft wel een alternatieve afvoerroute, bijvoorbeeld via de schouder

Tintelingen

Het meest typerende en eerste symptoom van zowel primair als secundair lymfoedeem is een zwelling van een bepaald lichaamsdeel, zoals een been of een arm. Deze voelt zwaar en vermoeid aan en soms zijn er tintelingen. Een toename van vocht is te herkennen aan een huidafdruk van een sok in de enkel of van de rand van een bh.

Als het lymfestelsel eenmaal is beschadigd, dan is het niet meer te herstellen. Maar, vertelt Potijk, ‘de symptomen kunnen wel verminderen. Goede behandeling, voorlichting over de risicofactoren zoals overgewicht en te weinig beweging, en gezonde leefstijl zijn daarbij
belangrijk. De behandeling van lymfoedeem bestaat uit een intensieve beginfase die geleidelijk overgaat in een onderhoudsfase. In de beginfase, ook wel ontstuwingsfase genoemd, ligt de nadruk op het verminderen van het oedeem, de zwelling. De onderhoudsfase richt zich op het stabiel houden van het lymfoedeem en het voorkomen van complicaties. In beide fases is de verwijdering van weefselvocht door druk heel belangrijk.

In de beginfase gebeurt dit met zwachtels die druk geven op het weefsel om het vocht
weg te duwen en af te voeren. Als de zwelling is afgenomen, krijgt de patiënt een therapeutische, elastische kous. Deze voorkomt dat het aangedane lichaamsdeel opnieuw gaat zwellen.

Pompfunctie

Compressie is de basis van de behandeling In de van lymfoedeem. In de beginfase passen we daarnaast manuele lymfedrainage toe. Dat is een speciale massagetechniek om het vocht af te voeren. In de onderhoudsfase zelf beurt dit eigenlijk niet meer, dan leer je zelf
massage toe te passen. In deze fase is het sowieso zelf de bedoeling dat de patiënt
gaat doen. Zelf zwachtelen, masseren en in beweging blijven. Het is belangrijk dat patiënten de regie in handen krijgen en niet afhankelijk blijven van artsen en therapeuten. Voor een goede werking van het lymfestelse lspeelt de pompfunctie van spieren een grote rol. Daarom is ook beweging een belangrijk onderdeel van dit zelfmanagement.

Krachttraining heeft een bewezen positief effect bij lymfoedeem. Het maakt de spieren groter en de pompfunctie krachtiger. Ook een gezond gewicht is belangrijk. Waar vet zit, zit vaak meer vocht. Bovendien is bij overgewicht veelal sprake van verminderde mobiliteit. Zorg dus dat je niet te veel aankomt.