Ga naar de inhoud

Overgewicht

overgewicht

Een ongezonde leefstijl is vaak de oorzaak van overgewicht. Maar er zijn ook andere factoren die mee kunnen spelen, zoals medicijngebruik, stress of een ziekte. Deze factoren moeten het eerst aangepakt worden.

Buikvet en ongezond eten werken sluimerende ontstekingen in de hand. Die ontstekingsreacties zorgen ervoor dat het lastig is om gezonde keuzes te maken.

Verstandig eten is niet eenvoudig. Het kost moeite om een patatje op het station te weer
staan en in plaats daarvan thuis een gezonde soep klaar te maken. Ons biologisch systeem werkt daarbij niet mee. Het lichaam reageert sterk op hoogcalorisch voedsel, dat zit er evolutionair ingebakken. Die evolutie voltrok zich onder omstandigheden waarin
voedsel schaars was. Toen we niet langs fastfoodrestaurants en schappen vol koekjes hoefden te manoeuvreren. Zo bezien valt het eigenlijk mee dat “slechts” 50% van de bevolking met overgewicht kampt.

Uit het onderzoek blijkt dat lichaam en brein elkaar beïnvloeden bij keuzes rond eten en bewegen. Hoe zit dat?

Overgewicht en ongezonde voeding kunnen sluimerende ontstekingsreacties teweegbrengen. Deze ontstekingen kunnen voor een lusteloos gevoel zorgen. En dat
maakt het moeilijk energie op te brengen voor gezonde dingen, Zoals koken en sporten.

Hoe ontstaan die ontstekingen?

Door buikvet, maar ook door ongezond eten. In vetweefsel sterven geregeld cellen af. Dat geldt vooral voor het weefsel tussen de organen. Dit kan knel komen te zitten en te weinig voedingsstoffen en zuurstof krijgen. Ontstekingscellen komen in actie om zo’n afgestorven cel op te ruimen. In reactie op die ontstekingsactiviteit trommelen de levende vetcellen nog meer ontstekingscellen op, die uiteindelijk in de bloedbaan belanden. Zo ontstaat een chronische, sluimerende ontsteking.

Hoe beinvloedt deze ontsteking het brein?

Die ontstekingsactiviteit kan door de beschermlaag van het brein dringen. Microglia, de opruimcellen van het brein, komen daardoor in actie. Dit ondermijnt onder meer de productie van de signaalstof dopamine. En die signaalstof is nu juist nodig om motivatie te ervaren en ergens moeite voor te doen. Helaas kosten ongezonde keuzes bijna altijd minder moeite dan gezonde keuzes. Denk aan fastfood. Het is in elk winkelcentrum
te krijgen en je hoeft er nauwelijks op te kauwen. Met overgewicht is het lastiger de
moeite op te brengen die nodig is om gezond te eten.

En ongezond eten beïnvloedt die ontstekingsreacties weer?

Ja, bijvoorbeeld gehard vet, bewerkt rood vlees, zout en snelle suikers wakkeren de ontstekingsreacties verder aan, onder meer via het microbioom in de darmen. Deze darmflora gedijt bij een gevarieerd menu met veel vezels, vitamines en plantaardige eiwitten. Fastfood daarentegen zorgt juist voor verschraling van de darmflora. Daardoor kan onder meer de darmwand poreus worden. Bacteriën en grote eiwitten kunnen dan via de darmwand in het bloed belanden, waar het immuunsysteem vervolgens op reageert. Met meer ontstekingsactiviteit tot gevolg

Kun je er zelf achter komen of je lusteloosheid door sluimerende ontstekingen komt?

Helaas is er geen thuistest waarmee je ontstekingswaarden in je bloed kunt meten. Bij ongeveer de helft van de obesitaspatiënten is sprake van zo’n sluimerende, of laaggradige, ontsteking. Een arts zou dat kunnen meten, maar doet dit niet snel bij overgewicht of ongezonde voeding. Artsen richten zich vooral op ontstekingswaarden die duiden op een virus- of bacteriële infectie. Deze waarden liggen veel hoger dan die van de sluimerende ontsteking.

Overgewicht

Overgewicht is niet altijd je eigen schuld. Dat gaat compleet voorbij aan de complexiteit van overgewicht. Natuurlijk speelt een ongezonde leefstijl met te veel eten en te weinig bewegen bij velen een belangrijke rol. Maar vaak is leefstijl niet de enige oorzaak en gaat het om een combinatie van factoren die bijdragen aan overgewicht. Zo hebben veel medicijnen overgewicht als bijwerking. Denk aan bepaalde bloeddrukverlagers en antidepressiva, insuline bij diabetes en corticosteroïden zoals in Prednisontabletten en in sommige gewrichtsinjecties. Ook zijn er nieuwe aanwijzingen dat huidcrèmes en longpuffers met corticosteroiden verband houden met een hoger gewicht. De helft van de patiënten met obesitas blijkt dit soort gewichtsverhogende medicatie te gebruiken. Stop trouwens nooit zomaar met deze medicijnen, maar overleg dit eerst met de voorschrijvende arts. Verder is er soms een sociale oorzaak voor overgewicht, zoals schuldenproblematiek. Of een biologische oorzaak, zoals schildklierproblemen of genetische aanleg. Zo bleek uit onderzoek dat 4 tot 9% van de patiënten die in een obesitascentrum behandeld worden, een genetische vorm van obesitas heeft. Daardoor
is bijvoorbeeld hun stofwisseling of hongergevoel verstoord. Daarnaast kunnen eenzaamheid en depressie een rol spelen. En, niet te vergeten, stress.

Hoezo is stress dikmakend?

Bij chronische stress maken de bijnieren meer cortisol aan. Een teveel van dit stresshormoon ontregelt de hypothalamus, het gebied in onze hersenen dat eetlust
en verzadiging regelt. Maar het effect van stress gaat verder. Onder invloed van hoge cortisolgehaltes verplaatst het vet zich vooral naar de buikstreek. Als iemand veel buikvet heeft, raakt dat chronisch ontstoken. Net zoals je hart of lever ziek kan zijn, kan ook buikvet dus ziek zijn. Buikvet is niet zomaar een hoopje blubber. Het is een actieforgaan dat normaliter honderden hormonen aanmaakt, waaronder leptine. Dat is een hormoon dat de eetlust remt en de vetverbranding stimuleert. Zo blijf je normaal gesproken op gewicht. Maar is het buikvet ziek, dan werkt leptine niet goed meer. Daardoor houden sommigen meer honger en werkt de stofwisseling minder goed. Probeer dan maar eens af te vallen.

Afvallen is toch vooral een kwestie van wilskracht?

Was het maar zo simpel. Het is niet alleen een kwestie van gewoon wat minder eten en meer bewegen. Alhoewel je hier natuurlijk wel – indien nodig – mee moet beginnen. Ook een goede diagnose is nodig. Wat zijn de oorzaken van het overgewicht en welke factoren dragen eraan bij? Daaraan besteden artsen nog te weinig aandacht. De nieuwste inzichten over de diagnostiek van overgewicht worden pas sinds kort opgenomen in de opleiding
geneeskunde.

Waaruit bestaat een goede behandeling van overgewicht?

Na een goede diagnose, en zo mogelijk aanpassingen in bijvoorbeeld medicijngebruik, volgt het veranderen van de leefstijl. Daarvoor is er de Gecombineerde Leefstijl Interventie, afgekort GLI. GLI gaat verder dan gezond eten en meer bewegen. Zo is er ook aandacht voor ontspanning en slaap. GLI helpt bij de gedragsverandering die nodig is om je leefstijl aan te passen. Ook de onbewuste processen worden aangepakt, zodat gezond leven een gewoonte wordt.

Werken anti-obesitasmedicijnen?

Er zijn verschillende goede anti-obesitasmedicijnen, zoals liraglutide en een combinatie van naltrexon en bupropion. Als aanvulling op een gezonde leefstijl kunnen deze 5 tot 10% extra gewichtsverlies geven. Er is ook een nieuw medicijn in aantocht. Dat levert bij een derde van de gebruikers tot 20% gewichtsverlies op. Deze medicijnen moetje wel blijvend gebruiken. Vergelijk het met bloeddrukverlagers. Zodra je daarmee stopt, stijgt de bloeddruk weer.

Obesitas wordt beschouwd als een chronische ziekte. Een ziekte die ook nog eens het risico verhoogt op maar liefst 230 andere aandoeningen, waaronder diabetes type 2, hart- en vaatziektes, depressie, een ernstiger beloop van infecties, en verschillende vormen van kanker. Een gewichtsverlies van 5 tot 10% verkleint het risico op
deze aandoeningen.

Kun je genezen van obesitas?

Iemand met obesitas kan wel afvallen, maar het is extreem moeilijk om vervolgens op gewicht te blijven. Het lichaam zal altijd onthouden dat het ooit meer
woog, en wil daar als een jojo naar terugkeren. Het zieke vet heeft allerlei hormonale processen blijvend ontregeld. Neem 2 personen die allebei 70 kilo wegen. De
een 120 kilo heeft dat altijd gewogen, terwijl de ander ooit woog en flink is afgevallen. De laatste zal zijn leven lang meer moeten bewegen en minder moeten eten om blijven na obesitas opis70 kilo te blijven. Op gewicht mogelijk, maar dat is bijna topsport. En het toont des te meer aan dat het voorkomen van overgewicht cruciaal is.